Zmiana jest coraz częściej pojawiającą się kategorią w dyskusjach nad pracą socjalną, w tym nad jej kształtem. Warto zwrócić uwagę na fakt, że zmiany nie biorą się znikąd. Źródłem zmian są zawsze ludzie, którzy ulepszają istniejące technologie, dokonują różnorodnych odkryć naukowych, wprowadzają w życie reformy, czy też nowe regulacje prawne, modyfikują wymagania dotyczące wykonywanych profesji społecznych. Bezpośrednią konsekwencją dla praktyki pracy socjalnej jest kształtowanie umiejętności mierzenia się ze zmianą, nie tylko w wybranych obszarach pracy socjalnej, ale przede wszystkim w zakresie funkcjonowania służb pomocy społecznej.

Praca socjalna osadzona w perspektywie pomocy społecznej, przez wiele lat przyjmowała i nadal przyjmuje charakter ściśle instytucjonalny, z jej konstytutywnymi składnikami, jakimi są podstawy organizacyjne, założenia funkcjonalne, dominujący cel działania, odpowiednio przygotowane kadry, czy wzory postępowania. Ten widoczny układ pomocowy, który zarysował się na przestrzeni lat spowodował splecenie się służb pomocowych z klientami, z ich reakcjami, a nawet manifestowanymi poglądami. Konsekwencją takiego stanu okazało się postrzeganie pomocy społecznej zarówno w sensie pozytywnym, jakim oczywiście jest sama realna pomoc, jak i negatywnym (np. stygmatyzującym).

Na przestrzeni kilkudziesięciu lat polski system pomocy społecznej został zakorzeniony w formie instytucji państwowo-samorządowo-charytatywnych, opierając się na przepisach ustawy o opiece społecznej z 1923 roku, która to była jedną z najdłużej funkcjonujących ustaw (właściwie do 1990r.) i obejmowała opieką wszystkich obywateli ze względu na ich potrzeby socjalne. Stała się ona również wzorem dla zmian, zakładając współudział w realizacji pomocy społecznej organizacji pozarządowych, co współcześnie jeszcze bardziej zostaje doceniane i wpływa na rozwój społeczny.

Analizując kategorię zmiany w perspektywie pomocy społecznej, w tym pracy socjalnej nie sposób nie odwołać się do przemian, które zachodziły w tym zakresie i wpływały na postęp społeczny.

Józefina Hrynkiewicz (2004, s. 97 i nast.) dokonując charakterystyki tych zmian, wskazała na następujące kwestie:

1. Etap pierwszych zmian – to lata 1989-1990, kiedy następuje przygotowanie się do wdrożenia nowych przepisów prawa i przygotowania instytucji oraz służb społecznych do nowych zadań.
2. Etap drugi – lata 1991-1998, uchwalenie nowej ustawy o pomocy społecznej spowodowało uruchomienie działalności określonych podmiotów pomocy społecznej, utworzono nową strukturę administracyjną, co spowodowało utworzenie gminnych ośrodków pomocy społecznej jako nowych podmiotów pomocy społecznej. Na szczeblu województw powołano wojewódzkie zespoły pomocy społecznej, przypisując do nich określona specyfikę zadań.
3. Etap trzeci – lata 1999 -2003, utworzenie nowych szczebli samorządu terytorialnego spowodowało powołanie kolejny raz nowych podmiotów pomocy społecznej tj. powiatowych centr pomocy rodzinie.
4. Etap czwarty – lata 2004-2011, doprowadzono do przeorientowania dotychczas prowadzonej wewnętrznej polityki pomocy społecznej w kierunku polityki aktywizacji i integracji społecznej. Podmioty pomocy społecznej dokonują zmiany w zakresie swoich zadań, przechodząc ze świadczeń pasywnych w większym stopniu w zakres usług aktywizacyjnych, zwiększających samozaradność i odpowiedzialność klientów. Powołany zostaje nowy zawód w obszarze pomocy społecznej – asystent rodziny.
5. Etap piąty – lata od 2011 do nadal – następuje rozwój asystentury społecznej (asystent osoby niepełnosprawnej, asystent osoby starszej, asystent osoby bezdomnej) oraz pojawia się zmiana w zakresie realizacji usług społecznych, w 2020 roku pojawia się ustawa o realizacji usług społecznych przez centrum usług społecznych. Centra (tj. CUS) stają się podmiotami koordynującymi lokalny system usług społecznych użyteczności publicznej, dostępnych dla wszystkich obywateli, nie tylko tych o niskim statusie materialnym. Formy wsparcia usługowego stały się bardziej spersonalizowane i są realizowane na zasadzie wolontariatu, samopomocy, czy pomocy sąsiedzkiej. Rozpoczęto proces wzmacniania specjalistów świadczących usługi społeczne.

Zmiana wiąże się z ryzykiem, niepewnością tego, co przyniesie budząc opór, który jest naturalnym elementem tego procesu (Beckhard, za: Stachowska, 2011, s. 21; Kadela, Kowalczyk, 2014, s. 18). Zmiana oznacza modyfikowanie, przemieszczanie, przekształcanie, w zakresie istoty jakiejś struktury, albo przebiegu jakiegoś procesu (De Robertis, 1998, s. 90). Może oznaczać modyfikację okoliczności lub funkcjonowania, może zmierzać do osiągnięcia określonego, pożądanego stanu lub też do unikania niepożądanych sytuacji (DuBois, Miley, 1999, s. 148). Zmiana w ujęciu socjologicznym „nie jest jakimś ogólnym procesem, lecz jest tylko umowną nazwą dla wielu złożonych, w różny sposób powiązanych procesów, których nie da się ująć w zestandaryzowane etapy” (Hałas, 2006, s. 276).

Pomoc społeczna, w tym praca socjalna jest pozytywnym korelatem rozwoju, postępu społecznego i wymaga sposobów interwencyjnych i modernizacyjnych, podlegających na doskonaleniu pomocy społecznej jako składnika oraz dynamicznego czynnika, istniejącego w ramach systemu społecznego. Podsumowując, „zmiany towarzyszą życiu społecznemu zawsze – bywają tylko szybsze lub wolniejsze, głębsze lub płytsze” (Bauman, 1999, s. 21).

Bibliografia:

1. Bauman Z. (1999), Po co komu teoria zmiany?. W: J. Kurczewska (red.), Zmiana społeczna. Teoria i doświadczenia polskie, Warszawa: IFIS PAN.
2. Czechowska-Bieluga M. (2017), Diagnoza, praca socjalna, zmiana, Lublin: UMCS.
3. De Robertis C.D. (1998), Metodyka działania w pracy socjalnej, Śląsk: BPS.
4. Dubois B., Krogsrud Miley K. (1996), Praca socjalna. Zawód, który dodaje sił, Warszawa: Interart.
5. Hałas E. (2006), Zmiany społeczne - dylematy teoretyczne i praktyczne. W: E. Hałas (red.), Rozumienie zmian społecznych, Lublin: Wyd. KUL.
6. Hryniewicz J.,(2004). Zakres i kierunki zmian w pomocy społecznej. W: M. Rymsza (red.), Reformy społeczne – bilans dekady. Warszawa: WSP TWP.
7. Kadela K., Kowalczyk J. (2014), Standardy pracy socjalnej. Rekomendacje metodyczne i organizacyjne, Warszawa: WRZOS.
8. Stachowska S. (2011), Społeczne aspekty zarządzania zmianą. W: M. Oliński (red.), Zarządzanie zmianą. Wybrane aspekty, Olsztyn: Fundacja Wspieranie i promocja przedsiębiorczości na Warmii i Mazurach.